Je hoort er veel over, de hyperpermeabele darm, in de volksmond ook wel ‘lekke darm’ of ‘leaky gut’ genoemd. Zelf gebruik ik liever de term hyperpermeabel, omdat ‘lek’ meestal een incorrect beeld geeft van wat er werkelijk aan de hand is. In dit blog leg ik meer uit over wat een hyperpermeabele darm nu eigenlijk is.
Verhoogde doorlaatbaarheid
Permeabel betekent doorlaatbaar, hyperpermeabel betekent verhoogd doorlaatbaar. Als het om onze darmwand gaat is permeabiliteit gewenst, want het is nu eenmaal de functie van de darm om voedingsstoffen (en soms bacteriën en virussen) ‘door te laten’ zodat deze in ons bloed terechtkomen en vervoerd kunnen worden naar de plaats van bestemming. Op het moment dat de doorlaatbaarheid van de darmwant te groot wordt, hebben we het over een hyperpermeabele darm, en dan hebben we een probleem.
In dit blog leg ik meer uit over hoe dit kan ontstaan, wat de symptomen zijn en op welke manier je kunt meten of jouw klachten veroorzaakt worden door een hyperpermeabele darm of misschien een andere disbalans.
Voeding en vertering
Voordat ik meer uitleg over hyperpermeabiliteit van de darm, wil ik eerst kort uitleggen hoe wij voedingstoffen opnemen.
Door het kauwen van voeding en met behulp van maagzuur, gal en enzymen wordt voeding die we eten en drinken afgebroken tot voedingsstoffen. Voedingsstoffen zijn eiwitten (bestaande uit aminozuren), vetten, koolhydraten (zetmeel en suiker), vitaminen en mineralen (inclusief sporenelementen). Vezels en water zijn ook belangrijke bestanddelen in voeding en al deze voedingsstoffen worden in ons lichaam afgebroken tot kleinere delen; eiwitten in aminozuren, vezels in enkelvoudige koolhydraten, enzovoort. Het is de bedoeling dat voedingsstoffen door ons lichaam worden opgenomen en dat gebeurt in principe via de cellen van de darmwand. Met name in de dunne darm en de laatste restjes daarvan plus water in de dikke darm.
Tight junctions
Om te begrijpen waarom hyperpermeabiliteit van de darmwand niet gewenst is, is het belangrijk om te begrijpen wat ’tight junctions’ zijn. Dit zijn multimoleculaire intercellulaire verbindingsstructuren in de darm; makkelijker gezegd smalle ‘schuifdeurtjes’ tussen de darmwandcellen. Tight junctions hebben een aantal basisfuncties:
- Barrièreformatie: wat buiten een cel is, moet buiten een cel blijven (beschermen). Hierdoor worden ziekmakende stoffen en pathogenen (bacteriën, virussen, schimmels en parasieten) zo veel mogelijk buiten de deur gehouden.
- Fencing: zorgt ervoor dat vetten/vetachtige stoffen en eiwitten binnen bepaalde cellen en celmembranen op hun plek blijven (orde behouden).
- Signaaltransductie: het transporteren van stimuli (prikkels) naar het zenuwstelsel (signaleren).
Zonuline
Een onderdeel van tight junctions is zonuline. Dit is een eiwit dat ervoor zorgt dat de tight junctions worden geopend (de schuifdeurtjes, weet je nog?) om wat grotere moleculen (voedingsstoffen) door te laten om vervolgens weer stevig op elkaar aan te sluiten. Soms laten ze ook een bacterie door om deze ‘voor te stellen aan het immuunsysteem’, waardoor we immuniteit tegen deze bacterie kunnen opbouwen (en dit mag je onthouden, want hier kom ik zo op terug).
Voor de mensen die het leuk vinden om te weten: De Latijnse naam van tight junctions is Zonula occludens. Het wordt gevormd door claudine- en occludine-eiwitten, die met elkaar een barrière vormen voor vloeibare stoffen. Deze twee eiwitten, samen met actine, een ander eiwit dat samen met myosine spiervezel vormt en verantwoordelijk is voor de samentrekking van tight junctions, worden gecontroleerd door zonuline.
Tight junctions kunnen door allerlei oorzaken beschadigd raken. Een aantal voorbeelden hiervan zijn stress, te weinige goede bacteriën die in de darm aanwezig zijn, gebruik van antibiotica, aanwezigheid van pathogenen (ziekteverwekkers zoals parasieten), medicatie, toxines (zoals zware metalen, kwik, bestrijdingsmiddelen), voeding, de manier waarop je voeding bereid, voedselovergevoeligheden, allergieën, alcohol, koffie, genetische gevoeligheid, en meer. Door beschadiging van de tight junctions komt zonuline vrij dat groeireceptoren in de darmwand overprikkelt, waardoor darmcellen verzwakken.
Verhoogde zonuline duidt op een hyperpermeabele darm en is daarmee ook een indicatie voor een verminderde darmbarrièrefunctie. Een gevolg hiervan is dat je voedingsstoffen minder goed opneemt, maar ook dat er ongewenste moleculen in de bloedbaan terecht komen. Denk aan onvoldoende verteerde voedseldeeltjes, zware metalen en bacteriële endotoxinen. Op het moment dat deze moleculen in ons lichaam gaan ‘rondzwerven’, kunnen we allerlei klachten ontwikkelen; darmklachten, maar ook klachten aan de luchtwegen, de huid, gewrichten, de hersenen, de blaas, de lever en meer.
Lage graad ontstekingen en immuunreacties
Die te grote stukjes voedingstoffen (en lichaamsvreemde stoffen) waar ik eerder over schreef, die door beschadigde tight junctions in onze bloedbaan terecht kunnen komen, zijn vaak hele eiwitten (in plaats van afgebroken eiwitten). En daar zit meteen de grote lastigheid. Bacteriën en virussen bestaan namelijk ook uit eiwitten en het immuunsysteem is erop gemaakt om eiwitten die in het bloed terechtkomen aan te pakken door een hele kleine (micro) ontstekingsreacties te creëren. Deze reacties worden ook wel lage graad ontstekingen genoemd, die allerlei immuuncellen activeren en stimuleren om ons lichaam te beschermen. En hoewel deze reactie in principe heel gezond en normaal is, komen er door een verhoogde doorlaatbaarheid van de darmwand te veel eiwitten in het bloed. En dit heeft tot gevolg dat er te veel ontstekingsreacties in ons lichaam ontstaan, wat overreacties van het immuunsysteem kan creëren, waardoor weefselbeschadiging, voedselgevoeligheden, intoleranties, allergieën en veel andere klachten kunnen ontstaan. Ook bestaat de kans dat hierdoor goed werkende cellen opgeruimd worden of dat het lichaam op goed werkende cellen in het lichaam gaat reageren. Dit worden wel auto-immuunreacties genoemd.
Heb je een hyperpermeable darm, dan is het aannemelijker dat klachten die je hebt niet direct daardoor zijn ontstaan maar door de lage graag ontstekingreacties als gevolg daarvan.
Symptomen
Op het moment dat je de symptomen (gevolgen) van een hyperpermeable darm op een rijtje zet, zul je zien dat deze ook kunnen lijken op klachten die ontstaan door een te hoog cortisol, hormonale disbalans, leververvetting of galblaasklachten. Daarom is het altijd wijs om klachten goed te laten onderzoeken en zonder onderzoek geen aannames te doen en niet zomaar allerlei supplementen te gaan nemen. Dat gezegd hebbende, kunnen symptomen wel richting geven met betrekking tot de vraag of je mogelijk een hyperpermeabele darm hebt. Daarom noem ik onderstaand een aantal veel voorkomende klachten, om je een idee te geven:
- Een opgeblazen buik en/of vermoeidheid na het eten
- Regelmatig diarree en/of obstipatie (eventueel met vreemde of nare geur)
- Buikpijn
- Krampen
- Winderigheid (eventueel met vreemde of nare geur)
- Voedselallergieën
- Voedselintoleranties
- Onvoorspelbare reacties op voeding
- Misselijkheid
- Auto-immuunsymptomen zoals artritis of reuma
- Huidklachten, zoals eczeem, psoriasis, acné
- Zweten en/of nachtzweten
- Stemmingswisselingen
- Hormonale klachten
- Hersenmist/’foggy brain’
- Concentratieproblemen
- Geheugenproblemen
- Aankomen of juist afvallen zonder duidelijke reden
Als je (een aantal van) deze klachten hebt of herkent, betekent dit dus niet per definitie dat je een hyperpermeabele darm hebt. Ze kunnen echter wel een indicatie zijn om dit verder te (laten) onderzoeken.
De enige manier om vast te kunnen stellen of je een hyperpermeabele darm hebt is een darmmicrobioomtest. Hieruit komen verschillende markers (waarvan één zonuline is) die een goed opgeleide darmmicrobioomtherapeut kan duiden en op basis daarvan kan aangeven of je een hyperpermeabele darm hebt of niet.
Nu je weet hoe het zit
Mocht jij nu iemand tegenkomen die zegt een lekke darm te hebben, maar dit is nooit met een darmmicrobioomonderzoek bepaalt, dan kun jij ze vertellen dat je het heel vervelend vindt dat ze klachten hebben, maar er eigenlijk niet zoiets als ‘een lekke darm’ bestaat. En als ze dan met grote en vragende ogen naar je blijven staren ;-), kun je hun na het lezen van dit blog vertellen dat ‘hyperpermeabele darm’ een accuratere beschrijving zou zijn en dat je hen adviseert om bij klachten een darmmicrobioomonderzoek te doen, omdat alleen een dergelijke test kan uitwijzen of dit ook werkelijk aan de hand is.
Lees hier meer over darmtherapie.
Bronnen
Lesmateriaal van mijn opleidingen.
De boeken ‘The good gut’ en ‘Why zebra’s don’t have ulcers’.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3384703/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7958858/
https://doi.org/10.1091/mbc.e16-10-0698
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22902773/
https//doi.org/10.1007/978-90-368-0258-1_2
https//doi.org/10.12688/f1000research.20510.1
https://www.mygenefood.com/blog/zonulin-leaky-gut/
https://www.nature.com/articles/s41467-020-15831-7
www.darmklachten.nl
www.natuurdietistennederland.nl